Zya Islam - Majwi mashonto- Kwiiya matalikilo
Lukondo lwa Islam ndolukondo lwabuumi buzulide mububambe bwao. Cikulwaizya umwi kupa kuteelela akuswaangana mubunyina a Mulengi wabo (Leza). Lulayiisya kuti bantu bajane lukkomano lwamasimpe lutamani a luumuno kwiinda kuba munsi a Leza, kuccilila malailile akucita milimo yakwe mibotu.
Ba Muslim bazuzya cibeela comwe casanu munyika yoonse mboizulwa, ncocipa kuti Islam ibe inkombyo imwi impati akati ka nkombyo zyoonse. Lushomo abukombi muli Leza Omwe Wakasimpe ngomuzeezo wabuumi akuswaangana kwa Islam.
Ibbala lya ci Arabu ‘Islam’ mubufwaafwi lipandulula kuti kulipa kuli Leza Omwe Wakasimpe Alikke. Ooyo uulisungula akulyaaba kuli Leza wiitwa kuti mu Muslim, walo uukonzya kuzwa kumubala na mushobo uuli oonse.
Caandaanya Islam akati ka nkombyo zyinjizyi nji cakuti tiilyakauzyikwa a muntu naa amushobo.
Zyibeela zili Cisambomwe izya Lushomo
-
Lushomo muli Allah.
Allah ndizyina lyacigaminina lya Leza Omwe Wakasimpe.
Allah ndizyina lyandeene lya ci Arabu lya Leza Omwe Wakasimpe. Allah , unyina basinkondonyina, beenzyinyina, beelene aanguwe, bana na bazyali. Tali mbuli zyilengi zyakwe, kunyina zyaabana anguwe zyabu Leza abululami Bwakwe bulondokele. Amwi mazyina Aakwe aakutembaula ngaaya: Mulengi, Siluzyalo Mupati, Sijulu Lya Majulu, Singuzu Zyonse, Sibululami, Sibusongo Wa Basongo, Sibukwabilizi Alimwi ngu Siluzyibo Wa Zyoonse.
Ngo Mulengi alimwi ngo Mukwabilizi wa boonse, walo nguutupa zileleko zitabaliki zyonse, mbuli bube bwakumvwa, kubona, akuyeeya, akuba akucikonzya kweenda, kwaambaula, alimwi akucikonzya kuzwidilizya zyintu. Aboobo twelele kubweza luzyibo Lwakwe, tumulumbe akumukomba Alikke, kwiinda mukuccilila malailile Aakwe.
-
Kushoma mu Bangeli
Bangeli balapangwa kuzwa kumumuni, bapedwe bukutausyi pele alimwi kunyina nobamutyompya pe Mulengi wabo. Bamwi bakazubululwa mbuli Gabriele walo uuleta mulumbe wa Leza kubashinshimi, alimwi mungeli walufu ubweza myuuya yabantu.
3. Lushomo mu Mabbuku Azubulwidwe
Allah wakatuma cizubuluzyo cabu Leza kubatumwa bakwe. Mbuli mubulailile Bwakwe alimwi aluzyalo kumuntususu. Akati ka zyeezyo kali Torah, alimwi a Mulumbe Wamakani Mabotu mbuli mbo zyakazubululwa kale kuli Moses (Musa) a Jesu (Issah) mukutobelana, alimwi a Quran mbuli mboyakazubululwa kuli Muhammad (Luumuno Alube Alimbabo Boonse).
Quran majwi mashoonto a Leza alimwi ncizubuluzyo camamanino kumuntususu woonse. Kuli maleele a zyitondezyo zyitonkomene mukutondezya kuti Bbuku eli lizwa kuli Leza. Mikozyanyo imwi njakuti:
Ijisi makani aasalala, aavwumbanyika aayo akwelezya bushomi bwa muntu bujatikizya Mwami Leza.
Ilaa mushobo waandeene uuzyibidwe vumbanyika mbuli musemo wa ci Arabu uunyina kamaama alimwi a mulaka mweebesi – kakuli Quran yakazubululwa ku Mushinshimi Muhammad (Luumuno Alube Alinguwe) walo wakazyibidwe kalekale kuti taakacizyi kubala a kulemba.
Ilaa twaambo twabuzyibo lwaba haabupampu lwabwini lwalo lwakajanwa onoono nakuba kuti lwakazubululwa myaka yakainda cuulu comwe amyaanda yone (1400).
Yakabambwa bbala a bbala, kuzwa ciindi noyakazubululwa kamatalisho aamushobo wa ci Arabu, kutali mbuli magwalo amwi alo akapindamunwa, aakacinccwa akusweeka.
Aamwi maleele a Quran n’gakuti lilaangulukile kuli kubisigwa naanka kukazyanya.
Kwalo bupanduluzi butandabele tupati akati kazyintu zyaandeene alimwi amaleele aa Quran, n’gakuti cizwa buyo kuli Leza Alikke kusanganya atwaambo twini twini alimwi amicito ya Mushinshimi Muhammad (Luumuno Alube Kulinguwe), ngamatalikilo aa luzyibo lwa Islam.
-
Lushomo mu Bashinshimi
Ba Muslim bashoma kuti zyuulu zyuulu zyabashinshimi bakatumwa a Allah, omwe omwe kucisi comwe comwe, kupa cizubuluzyo ca Leza. Bamwi baabo ba shinshimi ngu Adamu, Noah, Abraham, Davida, Josefwa, Musa, Jesu alimwi a Muhammad (Luumuno Alube Kulimbabo Boonse). Mulimo wabo wakali wakupilusya bantu kukukomba Leza Wakasimpe Alikke, kukubeleka mukozyanyo uubeleka mbuli mbokuteelelwa Leza, alimwi akulailila bantu kukanzila kakulufutuko. Bashinshimi tabaabani kukabeela kamwi kabulemu bwa Leza, alimwi akufumbwa mushobo wamupailo nakuba kukomba ku bashinshimi, nokuba kuli Leza kwiinda mulimbabo, cilakasigwa bunene alimwi caamba kuti ncizubuluzyo ca Leza weelela kukombwa Alikke.
Mushinshimi Jesu
Ba Muslim bashoma kuti Jesu Mushinshimi ulemekwa wa Leza. Wakazyalwa mumaleele kwiinda muli ba Mama Malia, uutanalidwe nkwela amulombwana. Wakacita maleele manji manji akuzumizyigwa a Leza, mbuli kuponya baciswa, kuponya boofu alimwi akwaambaula mbuli mwana mumvwanda, kukwabilila banyina bakwe kuzwa kukutamizyigwa. Nokuba kuti ba Muslim balalemeka alimwi akuyanda Jesu, tabamukombi pe. Tali wabaabo baitwa kuti Mwana a Leza, naba wa mutwe wa bu Leza, nokuba kwaabana mazyina amwi aasalala aa Leza.
Leza ulaamba: “Taceelele kuti Allah kubweza mwana musankwa mbuli mbwasumpukide walo! Naamba kuswaangana, walo waamba buyo kuti ‘Acibe’, mpoona caba.” – Quran: 19:35.
Mushinshimi Muhammad
Muhammad (Luumuno Alube Kulinguwe) wakali Mushinshimi wamamanino wakutumwa kumuntu woonse. Wakaboola a Bbuku lya Quran, kutondezya mbuli njiisyo yayo mbuyeelede kweenda, alimwi wakali mukozyanyo ulilondokede wakushomeka, uululeme, uulaankumbu,uulaalubomba, uulakasimpe, alimwi muntu sichamba. Mbubona mbuli Jesu, ba Muslim tabamukombi Muhammad pe.
-
Lushomo muBuzuba bwa Lubeta
Buzuba bwa Lubeta nciindi ciyandisi omwe omwe wesu nayakwiima kumbele lya Mulengi wesu akubuzyigwa abubotu abubi bwa milimo yesu. Micito yomwe yomwe iyakuzulwa kufumbwa iili buti.
Mubuzuba oobu bupati, Allah Uululeme koonse koonse, uyakutubamba twaambo toonse kakunyina kusalaula alimwi kunyina muntu uyakupegwa cizyole. Lwaanguluko lwa omwe omwe luyoopilusyigwa boonse bayakulangwa akululama abulumbu bwa Paladaiso na cisubulo ca kalambwe kamulilo.
Kakunyina Buzuba bwa Lubeta buumi tabukabi kabotu nkaambo kutali boonse bayakujana kululama munyika eyi.
-
Lushomo ku Masimpilo Aabuumi
Allah ulizi zyoonse kuzwa kale kale, zyasunu, alimwi kufumbwa zyaciindi ciboola. Ulijisi nguzu atala a zyoonse zyintu, kunyina ciliko kakunyina luzibo Lwakwe alimwi akuzumizigwa.
Kufumbwa muntu ulipedwe lwaanguluko lwakusala akati kabubotu abubi alimwi aumwi uyakupa kaamboni buzulide.
Lwaanguluko lwa kusala talukazyanyi kaambo kakuti zyiindi zyicitika buyo aluzyibo lwa Leza akuzumizyigwa. Alimwi tacaambi kuti nguzu zya Leza atala azyoonse zikasya nokuba kusinkila lwaanguluko lwakusala lwabantu.Luzibo lwa Leza kukusala kwabantu tacaambi kuti balasinkilizigwa kuti bape kusala kwamushobo uuliboobo alimwi Leza takkomani kuzyintu zyoonse zyazumizya kuti zyibe.
Misemo Yosanwe Yakukomba
Matalikilo aabuumi bwa Muslim
-
Bwaanze bwa Lushomo
Bwaanze bwa lushomo kuzyala kwabumboni kuti kunyina Umwi weelela kukombwa ccita Allah, alimwi Muhammad ngo Mutumwa Wakwe.
Cilede a lushomo lwiimuwinji alimwi luzuunyene mumoyo, luccililene amicito. Kubwaambizi butandabele obu, muntu weelede kukaka toonse tu leza twabubeji, kabasyanikizya buyo kuti Allah (Leza) nguweelede kukombwa Alikke, alimwi ulatambula Mutumwa Wakwe wamamanino, nkokuti waba mu Muslim.
-
Mipailo Yosanwe Mubuzuba Abuzuba
Mupailo ulakkazyika kuswaangana kwabuntu alimwi mumoza akati kabaMuslim a Mulengi wabo, alimwi nciyeezyo cikkele cibeleka camulimo wa muntu kuteelela Leza.
Mipailo iili yosanwe ilapandululwa yomwe yomwe (mafumofumo) kubucelo, accilungulungu, masikati, kumazuba alimwi amasiku.
Mupailo omwe ulakonzya kutola ciindi cishonto kuucita, uuguminizya kupeta zyili mu Quran, kulyaaba, kulumbaizya Allah, alimwi akweendeenda kunji kunji. Kukulibambila kukupaila, ba Muslim balasamba tumwi tubeela twamibili yabo, mbuli kumeso alimwi amaanza kucita kusalala munyama alimwi a mumoza.
-
Kugwasya Kwamwaka Amwaka
Kugwasya kwamwaka amwaka mulimo wa mu Muslim omwe uutobela nzila zyimwi (mukozyanyo ngwakuvwuba atala aceelekelo cipedwe)
Cibeela cabili acisela camwaanda cabuvubi mumwaka lulapegwa kuli baabo beelela kupegwa, mbuli bacete, bapengele nokuba baabo bali muzyikwelete. Isalazya buvwubi bwamuntu alimwi bunyamuna bubotu bunji kuli sikupa alimwi asikupegwa. Cimwi cazyibotu citole ansi mwaako akati kabavwubi alimwi abacete, kucita kuti bavwubi alimwi abacete, woonse babe azyintu ziyandika kumuntu.
-
Kuliimya Amwaka
Mwaka amwaka aciindi ca mwezi wa Ramadan, ba Muslim balaliimya kuzwa kubucedo kusikila kumabbililo aazuba, kulikasya kuzwa kukulya, kukunywa alimwi akulyana nkwela.
Cipa kusalazyigwa kwa moza, kubambwa,kubikkilila alimwi cipa bubotu bwanseba zyinji.
Ramadan mwezi wa fwuka mucibala mazuba cama Muslimm.
-
Lweendo Lwakuya ku Makkah